वाढते वायू प्रदूषण पाहता फटाक्यांवर बंदी आणावी अशी अनेक वर्षांपासूनची मागणी आहे. याशिवाय दरवर्षी फटाका कारखान्यांमध्ये आगीच्या मोठ्या घटना घडतात, अशा घटनांमध्ये कारखान्यात काम करणारी अनेक मुलं अकाली मरतात. न्यायालयाने तीन वर्षांपूर्वी फटाक्यांच्या निर्मितीवर बंदी घातली होती. फक्त हिरव्या फटाक्यांना परवानगी होती. पण नंतर सीबीआयने टाकलेल्या धाडीत फटाक्यांच्या कारखान्यांमधून मोठ्या प्रमाणात हानिकारक रसायने जप्त करण्यात आली. त्यात बेरियमसारखे घातक रसायन देखील होते, जे प्रदूषण आणि दहन क्षमतेच्या दृष्टीने अत्यंत धोकादायक मानले जातात. यावर सर्वोच्च न्यायालयाने नाराजी व्यक्त केली आहे. घातक रासायनिक साठ्याला न्यायालयाच्या आदेशाचे उल्लंघन म्हणून संबोधले आहे.
न्यायालयाने सरकारांच्या मनमानी वर्तनावर कडक भाष्य करताना म्हटले आहे की, ते न्यायालयाच्या आदेशांचे हजारो वेळा उल्लंघन करत आहेत. न्यायालयाने विचारले की बेरियम सारख्या घातक रसायनावर बंदी असताना ते इतक्या मोठ्या प्रमाणावर कसे पुरवले गेले? आणि फटाक्यांवर बंदी असताना प्रत्येक निवडणुकीनंतर आनंदोत्वस साजरा करण्यासाठी मोठ्या प्रमाणावर फटाके कसे फोडले जातात! जरी या प्रकरणाची सुनावणी होणे बाकी असली तरी, सर्वोच्च न्यायालयाची भूमिका पाहता, फटाक्यांच्या निर्मितीकडे सवलतीच्या बाजूने विचार करणं कठीण जातं.
दिवाळी सण जवळ आला आहे. या सणात फटाक्यांचा मोठ्या प्रमाणावर वापर केला जातो. म्हणूनच फटाका उत्पादक असोसिएशनला या प्रकरणी त्वरीत निर्णय होण्याची अपेक्षा आहे. पण सर्वोच्च न्यायालयाने हे स्पष्ट केले आहे की हिरव्या फटाक्यांचे प्रत्यक्ष उत्पादन होईल असे वाटत असेल तरच ते सकारात्मक आदेश देऊ शकतात. फटाका उद्योगात हजारो लोकांना रोजगार मिळतो.याचा हवाला देत तामिळनाडूचे फटाके उत्पादक सरकारकडून फटाके बनवण्याची परवानगी घेत असतात. परंतु यावरही सर्वोच्च न्यायालयाने हे स्पष्ट केले आहे की रोजगाराच्या नावाखाली धोकादायक व्यवसायाला सूट देता येणार नाही. वास्तविक, फटाक्यांचे उत्पादन अनेक बाबतीत हानिकारक असल्याचे सिद्ध होते. बहुतेक मुले या उद्योगात काम करतात. फारच लहान वयात, फटाक्यांमध्ये गनपावडर भरताना, त्यांच्या पेंटिंग करताना, त्यांच्या फुफ्फुसात शिरलेल्या रसायनांमुळे, ते श्वसनाच्या समस्यांच्या कचाट्यात सापडतात. त्यापैकी बरेचजण कर्करोगासारख्या प्राणघातक आजारांनाही बळी पडतात. मग विषारी रसायनांनी बनवलेल्या फटाक्यांमधून निघणारा धूर वातावरणात विरघळतो आणि त्याचा सामान्य लोकांच्या आरोग्यावरही वाईट परिणाम होतो.
फटाके फोडणे, फटाक्यांची आतिषबाजी करणे हा आनंद व्यक्त करण्याचा एक मार्ग आहे. पण अशा आनंदाला काय म्हणायचे, ज्यामुळे अनेक लोकांच्या जीवाला धोका आहे. हिरव्या फटाक्यांवर बंदी नाही, पण या फटाक्यांकडे लोकांचे आकर्षण कमी आहे कारण या फटाक्यांमधून घातक रसायनांनी बनवलेल्या फटाक्यांसारखी आतिषबाजी होत नाही. वास्तविक, मोठा आवाज आणि रंगीत दिवे लोकांना अधिक आनंद देतात. पण जर काहींचा क्षणिक आनंद अनेकांना दुखावत असेल आणि आधीच घातक ठरणाऱ्या प्रदूषणाच्या पातळीत भर घालत असेल, तर मग त्या आनंदाची पर्वा का करावी? त्यामुळे सर्वोच्च न्यायालयाची चिंता वैध आहे आणि सरकारांनी आणि फटाक्यांच्या व्यापाऱ्यांनीही ही बाजू समजून घेण्याची गरज आहे.
-मच्छिंद्र ऐनापुरे, जत जि. सांगली
