इथे कोरोना काळातल्या दोन-तीन वर्षात ‘ओव्हर द टॉप’ किंवा ‘ओटीटी’चे सर्व प्लॅटफॉर्म अचानकपणे सक्रिय झाले आहेत. टीव्ही चॅनेल्सच्या वाढत्या संख्येमुळे त्यातला घसरलेला दर्जा हे ओटीटी माध्यमाचा आलेख वाढण्याचे कारण बनले आहे. गेल्या दोन वर्षात देशात कोरोना महामारीची गोंधळलेली परिस्थिती आणि प्रदीर्घ लॉकडाऊनमुळे चित्रपटगृहे बंद पडणे, हे देखील वेब सिरीजची बिनदिक्कत निर्मिती आणि त्यांच्या अखंडित कामगिरीचे कारण ठरले आहे. मात्र ज्या ओटीटी प्लॅटफॉर्मवर वेब सिरीज स्ट्रीम किंवा ब्रॉडकास्ट केल्या जात आहेत ते बहुतेक परदेशी आहेत.
केवळ काही मोजकेच ओटीटी प्लॅटफॉर्म आपल्याकडील आहेत परंतु ते बाहेरील देशांतील प्रसारण संस्थांसोबत भागीदारी केलेले आहेत, त्यामुळे त्यांची सामग्री केवळ मनोरंजन करणे, अधिक सदस्य मिळवणे आणि अधिक पैसे कमावणे या उद्देशाने आंतरराष्ट्रीय मानकांनुसार ठेवण्यात आली आहे. साहजिकच ही सर्व ओटीटी सामग्री भारतीय प्रेक्षकांसाठी, विशेषतः तरुण प्रेक्षकांची पथभ्रष्ट करणारी ठरत आहे. बर्‍याच वेब सिरीज कुठल्याही कथानकावर आधारित असल्या तरी त्यांना फिरून फिरून महानगरातील मुक्त जीवनशैली, अधिक मोकळेपणाने दाखवणे अनिवार्य असल्यासारखी परिस्थिती दिसत आहे.
प्रौढ पात्रे असोत किंवा किशोर, तरुण असोत प्रत्येकाला बिनधास्त एक्सपोज करण्याची स्पर्धा लागली आहे.
कॉर्पोरेट जगतातील आंतरिक कारभार, रात्री उशिरा पार्ट्यांमध्ये मद्यधुंद नाचणारी मुलं-मुली, उच्च मध्यमवर्गीय घरांमध्ये निर्माण होणारी आणि तुटलेल्या नात्यातील असमानता, लहान किंवा मध्यम शहरांमध्ये वाढणारी गुंडगिरी, राजकीय पाठबळ असलेली शहरे, गरिबांचे हरप्रकारे शोषण, व्यवसाय… सर्व प्रकारचे छोटे-मोठे गुन्हे…हे सर्व वेब सिरीजच्या कंटेंटमध्ये समाविष्ट आहेत. म्हणजेच या प्लॅटफॉर्मचा वापर योग्य दिशेने होत नाहीत, असे म्हणायला जागा आहे. याचे साधे कारण म्हणजे हे प्लॅटफॉर्म कोणत्याही प्रकारच्या देखरेखीखाली नाहीत.
सरकारी प्रक्षेपण म्हणजे दूरदर्शन किंवा सिनेमा अथवा मनोरंजन वाहिनी या सर्वांवर कठोर नियम आणि कायदे ठेवण्यात आले आहेत. याचे सर्वात मोठे कारण म्हणजे देशातील काही मोठ्या औद्योगिक घराण्यांचा प्रत्यक्ष किंवा अप्रत्यक्षपणे असलेला सहभाग किंवा या ओटीटी प्लॅटफॉर्मवर त्यांनी केलेली भांडवली गुंतवणूक. त्यामुळे मागे कायदे करूनही फारसा फरक पडलेला नाही.
वेब सिरीजच्या कंटेंटमध्ये भाषेचा अगदी खालच्या स्तरावरचा वापर हा देखील व्यापारी जगताचा विचारपूर्वक केलेला डाव आहे.
शालेय, महाविद्यालयीन विद्यार्थी असोत किंवा कॉर्पोरेट जगताशी निगडित तरुण कार्यकर्ते असोत, अशोभनीय समजल्या जाणार्‍या तथाकथित अत्याधुनिक शैलीचा फॅशन म्हणून वापर करण्याच्या आंधळ्या नादात, अगदी खालच्या वर्गातील गल्ल्याही रोजच्या संभाषणाचा भाग बनत आहेत. या बाबतीत वेब सिरीजचे सर्वात मोठे आणि महत्त्वाचे योगदान आहे असेच आता दुर्दैवाने म्हणावे लागत आहे. आत्तापर्यंत हिंदी किंवा इतर भारतीय भाषिक चित्रपटांवर भारतीय संस्कृतीला हानी पोहोचवल्याचा आरोप केला जात होता, पण त्याच्या दहापट पुढे जाऊन या वेब सिरीज भारतीय तरुणांना अंधाऱ्या गल्लीकडे नेत आहेत.
तरीही ‘फॅमिलीमेन’, ‘आर्य’, ‘बॅन्डिट बेंड्स’, ‘पाताललोक’, ‘मिर्झापूर’, ‘अरण्यक’, ‘महाराणी’, ‘पंचायत’, ‘सॅल्यूट सियाचीन’, ‘रॉकेट बॉईज’, ‘बोस: डेड आर अलाइव्ह’, ‘गुलक’, ‘सतलियान हेस्टेजेस’, ‘जेएल टेन’, ‘रुद्र’, ‘अनदेखी’, ‘सात कदम’, ‘अपहरण’ यांसह काही वेबसिरीजचा उल्लेख करावा लागेल. ज्या पाहण्यासारख्या आहेत. त्यातून काहितरी घेता येऊ शकते. ”करणजीत कौर’, ‘एक्सपोज कोड एम’, ‘अभय’, ‘ब्लडी ब्रदर्स’, ‘लव्ह हॉस्टेल’, ‘आश्रम’, ‘माधुरी टॉकीज’ इ. यामधील कथानकात काही संदेश सुंदरपणे थ्रेड केलेले आहेत जे आजच्या तरुणांना चुकीच्या दिशेने जाणे थांबवण्याची प्रेरणा देतात.
‘महाराणी’ या वेबसिरीजमध्ये राजकारणातील सर्व विडंबनांवर प्रकाश टाकण्यात आला आहे. भ्रष्टाचाराचे विक्रम प्रस्थापित करणाऱ्या विविध पक्षांच्या धूर्त नेत्यांच्या जाळ्यात अडकण्यापासून तरुण स्वतःला वाचवू शकतात. माधुरी टॉकीजमध्ये लहान शहरातील स्थानिक नेत्यांना तरुणांची दिशाभूल करण्याच्या अनेक घृणास्पद पद्धती टाळण्याचा इशारा देण्यात आला आहे. प्रकाश झा सारख्या संकल्पित चित्रपट निर्मात्याने ‘आश्रम’च्या माध्यमातून तरुणांना अध्यात्माच्या आकर्षणात जीव धोक्यात न घालण्याचा इशारा दिला आहे.
राजकारण आणि अध्यात्माची जुगलबंदी देशातील तरुणांची कशी दिशाभूल करते आणि त्यांचा वापर करून आपल्याला उल्लू कसे बनवले जाते, हे ‘आश्रम’ वेबसिरीजमध्ये अगदी उघडपणे दाखवण्यात आले आहे.
-मच्छिंद्र ऐनापुरे, जत जि. सांगली
